Kırşehir İlimizde bilindiği üzere besicilik hayvansal faaliyetlerin başında yer almaktadır. Bu sebeple kasaplık sığır yetiştiricilerimize teknik katkı sağlamak amacıyla bu yazı hazırlanmıştır.
Beside canlı ağırlık artışı denilince büyüme ve yağlanma toplamı anlaşılır. Ekonomik beside, büyümekte olan erkek genç hayvanlar tercih edilmelidir. Besiye alınan yaşlı hayvanlar birim canlı ağırlık artışı için daha fazla yem tüketilir. Kasaplık sığırlar -27 oC’ den sonra üşümeye başlar, ancak soğuk iklim koşullarında da yem tüketimleri az da olsa artış gösterir.
Kasaplık sığırların yemlerindeki tahıl daneleri ezilmiş ya da kırılmış olmalı, aksi halde daneler dışkı ile diri atılır. Kültür ırkları günde 1600-2000 g, melezler 1300–1800 g, yerli Doğu Anadolu Kırmızısı 1000-1200 g canlı ağırlık kazanır. Erkek hayvanlar daha yüksek besi performansı ve et kalitesine sahiptir.
Etçi sığırlara Hereford, Şarole, Angus, Limousin ve Belçika Mavisi gibi ırklar örnek verilebilir. Fakat kasaplık hayvan materyali olarak ülkemizde bu ırkların danaları henüz çok azdır. Yaygın olarak ülkemizde besicilikte, Siyah Alaca gibi sütçü sığırlar, İsviçre Esmeri ve Simmental gibi kombine ırkların erkek danaları, Doğu Anadolu bölgemizdeki yerli sığır ırkları, kültür ırklarının melezleri kullanılmaktadır.
Hangi hayvanlar besiye alınır?
Etçi sığır ırklarının ve melezlerinin damızlık dışı tutulan erkek hayvanları yanında damızlık özelliği göstermeyen genç erkek ve dişiler, kadro dışı düşük verimli ve yaşlı sığırlar, gebe kalmayan her yaşta inek ve meme hastalığı nedeniyle süt verimi azalmış inekler besiye alınabilir. Ancak hastalık riski olmayan pazarlardan toplama hayvan alarak besiye alınacak hayvanlarda kemik çatısı kurulu, kafa, boyun, bacak ve gövde yapısı besiye uygun, gözler ve kıllar parlak, burun aynası ıslak, geviş getiriyor ve iştahlı, kulak küpeli (kayıtlı) ve sağlıklı olmalıdır.
Nakil öncesi yapılacak işler
Nakil aracı dezenfekte edilmeli, nakil öncesi hayvanlara kuru ot yedirilmeli ve sulanmalı, nakilde hayvan başına 0.75–1.5 m2 alan ayrılmalı ve böylece düşüp kaymaları önlenmeli, rüzgâr, sıcaklık ve havasızlığa karşı önlem alınmalı ve uzun süreli nakillerde hayvanlara arada bir kuru ot ve su verilmelidir. Kasaplık sığırlar 24 saatlik nakliye süresince %2-4, 72 saatte ise % 4-7 fire gerçekleşebilir. Nakil firesi, aç ve susuz hayvanda daha yüksektir.
Besi Yöntemleri
Mera besisinde kıştan zayıf çıkan sığırlar 4–5 ay uygun ek yemlemeyle otlatılıp kasaplık kondisyona ulaştırılabilir.
Önce mera sonra ahır besisi veya kaba yeme dayalı büyütmeyi takiben ahır besisinde mer’a da kondüsyonu biraz iyileşen sığırlar ahırda yoğun kesif yem besisine alınır.
Ahır besisinde hayvan pazarlarından toplanan zayıf ve besiye uygun sığırlar entansif  besiye alınıp kasaplık olarak değerlendirilir.
Açıkta serbest sistem besicilikte; hayvan başına kuru arazili yerlerde 8-10 m2,yağış alan yerlerde 20-25 m2 alan gereklidir. Şamandıralı suluk kullanılmalı, suluktan barınma alanına su sızmamalıdır. Ciddi bir yatırım gerektirmez, işçilik kolay, havalandırmaya gerek yoktur. Tırnak, eklem ve ayak hastalıkları daha az görülür. Aşırı soğuklarda yemin enerji düzeyi arttırılmalı veya serbest yemleme yapılmalıdır. Açık alanın iki veya üç tarafı, beton ya da portatif malzeme ile örtülürse yarı-açık sığır besisi için ortam sağlanmış olur, fakat bu sistemde de drenaj şarttır.
Yarı açık sistemde yemlikler kapalı alanda, suluklar ise açık alanda yer alır. Gölgelik, drenaj ve tepelik gerektirir. Böylece hayvanlar istedikleri gibi hareket ederler ve gezinti alanında çamurlaşma drenajla birlikte daha az gerçekleşir.
Besi yeminin özellikleri
Pelet veya toz formunda, içinde tahıl daneleri, ayçiçeği küspesi, pamuk tohumu küspesi, kepek, tuz, mermer tozu, melas, vitamin, mineral ve yemlik soda gibi maddeleri içeren, içinde herhangi bir antibiyotik ve hormon bulunmayan karma yemdir. Besi yemleri %12–16 ham protein ve kg’ında 2500–2700 Kcal metabolize olabilir enerji (ME) içerir, besiye alınan hayvanlara tek başına değil, bir miktar kaba yemle birlikte verilir ve kepekle seyreltilirse enerji değeri düşer.
Örnek besi rasyonları
Örnek 1: 2 kg fiğ otu+ 3 kg arpa ezmesi+ 2 kg öğütülmüş mısır danesi + 2 kg buğday kırığı + 1 kg ayçiçeği küspesi + 300 g kireç taşı + 100 g  yemlik soda + 100 g tuz ve 20 g premix
Örnek 2: 4 kg mısır silajı + 3 kg arpa ezmesi + 2 kg öğütülmüş mısır danesi + 2 kg buğday kırığı + 1 kg ayçiçeği küspesi + 300 g kireç taşı + 100 g  yemlik soda + 100 g tuz ve 20 g premix
Örnek 3: 1 kg yonca kuru otu + 4 kg mısır silajı + 3 kg arpa ezmesi + 3 kg öğütülmüş mısır danesi + 1 kg buğday kırığı + 1 kg ayçiçeği küspesi + 200 g kireç taşı + 100 g  yemlik soda + 50 g tuz ve 20 g premix
Örnek 4: 1 kg fiğ kuru otu + 4 kg arpa ezmesi + 4 kg öğütülmüş mısır danesi + 1 kg ayçiçeği küspesi + 100 g kireç taşı + 100 g  yemlik soda + 50 g tuz ve 20 g premix
Besi yemine alıştırma programı
Besiye alınacak hayvanlar pazardan toplanmış ve yoğun besiye alınacaklarsa 15–20 günlük bir geçiş dönemi uygulanmalıdır. İşletmeye yeni getirilen hayvanlar temiz kuru bir alana alınmalı ve dinlendirilmelidir. İlk gün sınırlı kaba yemle yemlenmeli, ikinci gün yine sınırlı ancak % 60–70 kaba yem içeren yemle yemlenmelidir. Daha sonrasında 3–4 gün ara ile rasyondaki kesif yem oranı % 10’luk birimler halinde artırılmalıdır. Geçiş dönemi sonunda rasyonda kesif yem oranı % 80-90’lara çıkartılabilir.
Besi süresince rasyonda kullanılacak kesif yemler piyasadan satın alınıyorsa kesif yem değişiklikleri de ani yapılmamalı, 3–4 günlük bir geçiş uygulanmalıdır.
Beside yem tüketimi arttırmanın yolları
  • Stres şartlarının ortadan kalkması için önlemler alınmalıdır.
  • Yemlemede kullanılacak kaba ve kesif yemler iyi kalitede olmalı, taze olmalı, temiz yemliklerde verilmeli ve yemlikler boş bırakılmamalıdır.
  • Yüksek düzeyde kesif yem kullanımı zorunluluğu asidozis riskini artırabilir. Bu nedenle rasyonda yemlik soda kullanılmalıdır.
  • Asla küflü, donmuş ve bozuk yemler hayvanlara yedirilmemelidir.
  • Yemliklerde, eski yem kalırsa sinek artar ve sinekler besi performansını düşürür.
  • Yem tüketimi teşvik etmek için geceleri de yemlik alanı aydınlatılmalıdır.
  • Toplam rasyonda % 0.5 veya kesif yem karmasında %1 tuz kullanılmalı ve ayrıca rasyon vitamin A, D ve E bakımından besi başlangıcında desteklenmelidir.
  • İştah arttırıcı yem katkıları kullanılabilir.
  • Hayvanın severek tükettiği yemler öncelikle hayvanlara sunulabilir.
  • Hayvanların refahını arttırıcı ekstra bakım uygulamaları uygulanabilir (tımar).
Besi süresince karşılaşılan metabolik rahatsızlıklar
Şisme, rasyonda çok az kaba yem oranı, besi yemine alıştırmama ve taze soldurulmamış baklagil otlarının fazla tüketilmesinden kaynaklanır.
Toynak rahatsızlığı ve topallık, nakliye, kötü ahır şartları, kronik asidosiz ve rasyondaki fazla üreden kaynaklanabilir.
İdrar taşları, yetersiz su tüketimi ve yemdeki kalsiyum/fosfor dengesizliğinden kaynaklanabilir.
Üre zehirlenmeleri, genç hayvanların yemlerine yanlışlıkla üre katılması ve rasyonun enerjice yetersiz oluşundan kaynaklanabilir.
Karaciğer abseleri, besi süresince sürekli verilmesi gerekenden bir miktar daha fazla kesif yem veya dane yemin hayvanlara yedirilmesinden ve patojenik unsurlardan kaynaklanabilir.
İlimiz besicilerinin besicilik konusunda daha fazla bilgi edinmeleri için Üniversitemizin Ziraat Fakültesi  Zootekni Bölümündeki öğretim üyeleri ile temasa geçmeleri  faydalı olacaktır.
Prof.Dr.Ahmet ŞAHİN